Zonder Vertrouwen, geen Relatie

Vertrouwen is na het leggen van Verbinding, de volgende stap in een volwaardige Relatie. Veel mensen hebben moeite met Vertrouwen en dat heeft gevolgen voor de kwaliteit van de relaties die zij hebben. In dit artikel bespreken we het belang van Vertrouwen en gaan we aan de hand van veelgestelde vragen in op hoe je naar Vetrouwen kunt kijken.

Wat is Vertrouwen?

Vertrouwen is de bereidheid om jezelf kwetsbaar op te stellen in een onzekere situatie, omdat je er vanuit gaat dat de ander je geen schade zal toebrengen. Bij vertrouwen krijgt de ander dus het voordeel van de twijfel. Vertrouwen is een noodzakelijk ingrediënt voor het aangaan van gezonde relaties met anderen.

Psychologie: Vertrouwen is het fundament in relaties

Vanuit sociaal-psychologisch perspectief is vertrouwen geen abstract ding, maar een keiharde voorwaarde voor een relatie. Zonder vertrouwen ontstaat er geen veiligheid en zonder veiligheid gaan mensen zich beschermen in plaats van verbinden. Een relatie kan zonder vertrouwen nog wel bestaan, maar hij draagt niets. Mensen delen minder, nemen minder risico, werken minder samen en houden voortdurend een reserve achter de hand. Vertrouwen is daarmee niet ‘de lijm’, maar het fundament. Als het ontbreekt, stort het hele bouwwerk vroeg of laat in. Belangrijk dus, maar de sociale psychologie heeft géén harde, uniforme definitie van wat vertrouwen precies is.

Gedragswetenschap: Vertrouwen vereist consequent en voorspelbaar gedrag

De toegepaste gedragsanalyse heeft niet zoveel op met subjectieve zaken zoals ‘gevoel’. Vertrouwen heeft voor deze wetenschap dan ook vooral een voorspellende waarde. Als mensen Vertrouwen, vertonen ze ander gedrag dan als ze niet Vertrouwen. Vertrouwen ontstaat dus niet door woorden, intenties of beloftes, maar door consequent en voorspelbaar gedrag dat zich herhaaldelijk bewijst. Wanneer iemands handelen stabiel, betrouwbaar en functioneel blijkt in verschillende situaties, leert de ander dat er voorspelbare consequenties zitten aan het gedrag. Binnen de Toegepaste Gedragsanalyse is Vertrouwen daarmee niets anders dan een leercyclus. Gedrag → consequenties → voorspelbaarheid → gedrag. Dat maakt het concreet, observeerbaar en vooral beïnvloedbaar.

Neurowetenschap: Vertrouwen is belangrijk voor het brein

In de neurowetenschap is vertrouwen geen abstract idee, maar biologische noodzaak. Ons brein is voortdurend bezig risico’s te beoordelen, dreiging te detecteren en veiligheid te organiseren. Vertrouwen verlaagt die interne overgevoeligheid. Vertrouwen reduceert stress, activeert systemen voor sociale verbondenheid en maakt het mogelijk om informatie open te verwerken in plaats van defensief te reageren.

Oxytocine, dopamine en de prefrontale cortex spelen daarbij samen een rol. Ze versterken het gevoel van veiligheid, vergroten de bereidheid om samen te werken en dempen de angstcircuits in de amygdala. Maar let op, de ene persoon heeft hier meer aanleg voor dan de ander. Wanneer vertrouwen ontbreekt, schakelt het brein direct over op het sympathische systeem van bescherming. Hyperalert, controlerend, afstandelijk of agressief gedrag zijn gevolgen van een gebrek aan Vertrouwen en een beleving van onveiligheid. Vertrouwen is dus niet ‘leuk voor erbij’; het is een neurologische voorwaarde om überhaupt in relaties te kunnen functioneren.

Zonder Vertrouwen, geen Relatie

Bij de Gedragscoach zijn we vrij concreet over wat een volwaardige Relatie is. We noemen een relatie alleen een Relatie als er sprake is van alle ‘4 V’s’.

1. Verbinding – de basis van contact leggen;
2. Vertrouwen – op jezelf en in anderen;
3. Verantwoordelijkheid – nemen en overdragen aan anderen;
4. Verantwoording afleggen – ter verantwoording roepen en verantwoording afleggen.

Als 1 of meer van de 4 V’s ontbreken, dan spreken wij niet meer van een Relatie, maar van een verstandhouding. We verbinden wel, maar we relateren niet echt.

Hoe ontstaan relatieproblemen?

Het woord wat we gebruiken om te wijzen op problemen in de Relatie, is ‘relatieproblemen’. Alle relatieproblemen zijn terug te brengen tot een gebrek aan een of meerdere van de 4 V’s. Een aantal voorbeelden.

• Iemand reageert emotioneel en wordt boos of agressief tijdens de V van Verbinding. Daardoor krijgt de ander weinig Vertrouwen in het gedrag;
• Plagen, kleineren, en pesten zijn passief agressieve vormen van Verbinden. Dit ondermijnt Vertrouwen dat de ander het goed met je voor hebt;
• Iemand is niet oprecht en houdt informatie achter of liegt tijdens de Verbinding. Dit laat zien dat er niet vertrouwd kan worden op uitspraken;
• De behoefte aan dominantie, winnen en strijd verhult een gebrek aan zelf-Vertrouwen. De ander zal zich hierop vaak klein maken en dat ondermijnt ook bij die persoon het zelf-Vertrouwen;
• Jaloezie, achterdocht en micromanagement laten een gebrek aan Vertrouwen zien in anderen. Het toont aan de omgeving dat er geen Vertrouwen is in toezeggingen of beloftes;

Bij een gebrek aan zelf-Vertrouwen, kun je ook een ander niet vertrouwen. De meeste relatieproblemen ontstaan als bij een of beide personen het Vertrouwen in anderen en zichzelf nog niet volledig ontwikkeld is.

De meest eenvoudige relatietest

Wil je snel een beeld krijgen over de aard van de Relatie die je hebt?

1. Benoem concreet de Verantwoordelijkheid die iemand laat liggen;
2. Geef aan wat je graag anders zou willen zien;
3. Kijk naar de reactie op Verantwoording moeten afleggen bij de ander.

Schiet iemand direct in de verdediging, wordt iemand emotioneel of heeft deze een uitbarsting? Geef het dan nog een dag om de ander wat tijd te gunnen en na te denken. Pak de draad weer op de dag erna. Is er dan nog steeds verzet, of wordt de klassieker ‘Ik heb niets fout gedaan‘ verteld? Dan zit je niet in een Relatie, maar in een verstandhouding. Zolang jij de ander niet verstoord, staan we in Verbinding. Op het moment dat jij iemand ter Verantwoording roept, is er geen plek voor aanpassing.

Veel gestelde vragen over Vertrouwen

Hieronder gaan we in op een aantal veel gestelde vragen. Wil je voortdurend op de hoogte blijven van onze praktijkervaringen en een eigen aanpak ontwikkelen?

Schrijf je dan in voor onze nieuwsbrief.

Hoe bouw je vertrouwen op in een nieuwe relatie of samenwerking?

Vertrouwen ontstaat wanneer de ander kan voorspellen hoe jij je gedraagt. Vanuit de sociale psychologie weten we dat mensen zich meer openstellen wanneer ze ervaren dat de relatie veilig is. Die veiligheid creëer je niet met intenties, beloftes, sexy foto’s of mooie woorden, maar door consequent gedrag: Op tijd zijn, afspraken nakomen, eerlijk communiceren en helder zijn over wat je wel en niet kunt.

De gedragswetenschap laat zien dat mensen pas vertrouwen als jouw gedrag stabiel blijft onder verschillende omstandigheden, dus niet alleen wanneer het jou goed uitkomt. Vanuit de neurowetenschap weten we dat het brein pas ontspant wanneer het geen tegenstrijdigheden detecteert. Voorspelbaarheid dempt angst en nervositeit en activeert het systeem voor verbinding. De kern is simpel: gedraag je consistent, wees transparant, herstel fouten direct en laat zien dat je ook betrouwbaar bent wanneer niemand kijkt. Vertrouwen wordt niet opgebouwd door grote gebaren, maar door een reeks kleine gedragingen die telkens hetzelfde verhaal vertellen.

Wat zijn de signalen dat iemand betrouwbaar is of juist niet?

Betrouwbaarheid zie je nooit terug in woorden, maar altijd in gedrag. Mensen die voorspelbaar reageren als er iets op het spel staat, dragen bij aan vertrouwen. Ze blijven helder communiceren, nemen verantwoordelijkheid voor hun eigen aandeel en corrigeren zichzelf zonder drama. De gedragswetenschap laat zien dat betrouwbare mensen consistente patronen laten zien. Ze komen afspraken na, zeggen eerlijk wanneer iets niet lukt en schuiven de schuld niet naar anderen.

Onbetrouwbaarheid herken je aan het tegenovergestelde. Tegenstrijdig gedrag, wisselende standpunten, ontwijkend taalgebruik, ongereguleerde emoties, beloften die niet worden nagekomen en een gebrek aan herstel wanneer er fouten worden gemaakt. De neurowetenschap laat daarbij zien dat het brein deze inconsistenties razendsnel registreert. Een gevoelsmatig goed ontwikkeld mens voelt meteen dat er “iets niet klopt”. Betrouwbare mensen creëren rust doordat hun gedrag stabiel en transparant blijft. Onbetrouwbare mensen creëren onveiligheid omdat je nooit weet wie je die dag krijgt. In relaties is dat verschil allesbepalend.

Bijzonder is dus dat mensen die onveiligheid ervaren, zich onbetrouwbaar gaan gedragen waardoor ze onveiligheid in hun omgeving gaan zaaien. Daarmee krijgen angstige mensen precies wat ze niet willen; meer onveiligheid.

Hoe herstel je vertrouwen als het eenmaal geschonden is?

Vertrouwen herstellen begint niet bij excuses, maar bij herstelgedrag. Vanuit de sociale psychologie weten we dat vertrouwen pas terugkomt als de ander opnieuw veiligheid, consistentie en voorspelbaarheid kan ervaren. De gedragswetenschap is hierin erg duidelijk: vertrouwen wordt hersteld wanneer iemand langdurig en consequent ander gedrag laat zien dan het gedrag waardoor de breuk ontstond. Niet één keer, maar herhaald, stabiel en zonder terugval.

Dat betekent verantwoordelijkheid nemen, volledige transparantie bieden, concrete afspraken maken en laten zien dat je zelfregulatie hebt op momenten dat het spannend wordt. De neurowetenschap laat zien dat een geschonden vertrouwensband het brein in een staat van hyperalertheid zet bij die persoon. De amygdala gaat “aan” op basis van ervaringen uit het verleden. Het systeem zoekt continu naar nieuwe signalen van gevaar en bevestiging. Herstel vraagt dus om tijd, consistentie en ‘zero ambiguity‘. Geen halve waarheden, geen verdedigingsreacties, geen cosmetische excuses. Vertrouwen herstelt wanneer de ander merkt: “Jouw gedrag is veranderd” en het verhaal doet er niet zozeer toe. Dat is de enige vorm van bewijs die telt.

Wat is het verband tussen vertrouwen en communicatie in een relatie?

Vertrouwen en communicatie versterken of verzwakken elkaar voortdurend. Vanuit de sociale psychologie weten we dat mensen alleen open communiceren wanneer ze ervaren dat de relatie veilig is. Zonder vertrouwen wordt elk gesprek een onderhandeling met terughoudendheid. De gedragswetenschap laat zien dat communicatie eigenlijk niets anders is dan gedrag dat tot voorspelbaarheid moet leiden. Helder zijn, checken of je begrepen bent, verantwoordelijkheid nemen voor je woorden en direct herstellen wanneer je iets verkeerd hebt gezegd. Dat is hoe het werkt.

Onbetrouwbare communicatie, zoals vaagtaal, omwegen, verdedigingsreacties, leugens en informatie achterhouden maakt het onmogelijk om iemand te kunnen voorspellen. Hierdoor daalt het vertrouwen en is er geen sprake meer van een Relatie. De neurowetenschap verklaart waarom. Ons brein scant voortdurend op incongruentie. Zodra woorden en gedrag niet overeenkomen, schakelt het brein over op bescherming en stopt echte verbinding. Goede communicatie is dus niet praten. Het is gedrag dat constant hetzelfde verhaal vertelt als jouw daden. Je bent wat je doet, niet wat je zegt. Dáár ontstaat vertrouwen.

Welke rol speelt vertrouwen in professionele teams of werkomgevingen?

In professionele teams is vertrouwen geen luxe, maar een voorwaarde om überhaupt samen te kunnen werken. Zoals we hierboven uitgelegd hebben nemen en geven mensen geen Verantwoordelijkheid aan elkaar zonder Vertrouwen. Juist in een professionele werkomgeving waar resultaten behaald moeten worden, is het pakken van jouw Verantwoordelijkheid aan de orde van de dag. Zonder Vertrouwen dus geen gedeelde Verantwoordelijkheid en zonder gedeelde Verantwoordelijkheid geen resultaten.

Vanuit de sociale psychologie weten we dat ‘psychologische veiligheid’ alleen ontstaat wanneer teamleden elkaar betrouwbaar vinden. De gedragswetenschap laat zien dat effectieve teams voorspelbare systemen van gedrag hebben. Afspraken worden nagekomen, informatie wordt transparant gedeeld, verantwoordelijkheden zijn helder en mensen corrigeren zichzelf zonder emotionele toestanden.

Als deze voorspelbaarheid ontbreekt, ontstaan er direct verstoringen in de bedrijfscultuur of organisatiecultuur: micromanagement, eilandvorming, achterdocht en vermijding. De neurowetenschap maakt duidelijk waarom. Een team met weinig vertrouwen activeert continu stress- en dreigingssystemen, waardoor mensen defensief worden, minder creatief denken en risico’s vermijden. Teams met hoog vertrouwen functioneren precies andersom. Het brein staat in een samenwerkingsmodus, mensen nemen initiatief, durven eerlijk te zijn en reguleren zichzelf beter.

Vertrouwen is dus niet alleen een ingrediënt voor een Relatie, maar ook een productiviteitsfactor binnen organisaties en bedrijven.

Pro-tip: neem een gebrek aan Vertrouwen in jou niet direct persoonlijk

Een gebrek aan vertrouwen zegt soms niets over jou, maar alles over de ander. Trek een gebrek aan Vertrouwen dus niet altijd naar binnen, ook al weet de ander het misschien zeer overtuigend te brengen. Vooral bij jaloezie zien we dit terug. Het fenomeen dat jij het Vertrouwen van de ander moet waar-maken.

Voorbeeld. Jouw partner wordt jaloers wanneer jij met collega’s na het werk nog iets gaat drinken. Jij hebt niets gedaan wat onbetrouwbaar is. Je hebt verteld waar je bent, met wie en hoe laat je thuis bent. Je gedraagt je consistent en voorspelbaar. Toch reageert je partner bij thuiskomst gespannen, controlerend of verwijtend: “Als jij echt om mij gaf, had je wel eerder naar huis gekomen.” In dit voorbeeld is het gebrek aan (zelf)Vertrouwen het probleem van jouw partner, niet van jou.

Een gebrek aan Vertrouwen van de ander in jou, is vaak niet uniek.. voor jou. Gedrag is over het algemeen hetzelfde in alle gevallen bij verschillende mensen. Als iemand jou niet vertrouwt, is de kans aanzienlijk dat die persoon niemand vertrouwt. En ook zichzelf niet vertrouwt. Laat een gebrek aan Vertrouwen jou dus niet direct persoonlijk raken en observeer die ander in wat er in bredere zin gebeurt.

Vertrouwen is gevoel dat afhankelijk is van gedrag

Voorspelbaar, consistent, authentiek en open gedrag creëert veiligheid en vormt de basis waarop mensen Verantwoordelijkheid durven te delen. Daarmee is Vertrouwen een noodzakelijk ingrediënt voor een gezonde Relatie. De psychologie laat zien waarom relaties zonder vertrouwen instorten. De gedragswetenschap toont aan hoe je vertrouwen opbouwt of afbreekt. De neurowetenschap verklaart waarom ons brein zonder voorspelbaarheid en openheid overschakelt naar bescherming.

Wie vertrouwen wil van anderen, moet via de V van Verbinding keer op keer bevestigen dat Vertrouwen terecht is. Vertrouwen doe je namelijk niet part-time. De kwaliteit van jouw relaties wordt bepaald door wat je doet wanneer het spannend wordt. Dáár laat je zien of jij te vertrouwen bent en of de ander dat voor jou is.