Wat is leiderschap volgens de Gedragscoach?

Leiderschap wordt soms omschreven als situationeel, persoonlijk, dienend of zelfs 'verpleegkundig'. Daarmee ontstaat het beeld dat leiderschap volgens een bepaalde definitie aan te wijzen en te instrueren is. Na talloze leiderschapstrajecten en met de kennis over gedrag heb ik als gedragscoach een heel ander beeld bij leiderschap. Wat is leiderschap volgens een gedragscoach?

Zoektocht naar leiderschap

De zoektocht naar wat leiderschap precies is, neemt inmiddels een aantal eeuwen in beslag. In het beschrijven van wat je nu precies moet doen om een leider te zijn, is er taal bedacht om aan te wijzen hoe je een leider kunt worden. Als je als leider rekening houdt met een specifieke situatie, dan bied je 'situationeel leiderschap'. Als je jouw leiderschap zelf uitdraagt, dan noemen we dit 'persoonlijk leiderschap'. Op het moment dat je faciliterend werkt voor medewerkers dan wordt dit aangewezen als 'dienend leiderschap'. Tenslotte is er zelfs leiderschap dat rekening houdt met een specifiek vak. Zo is het onder verpleegkundigen gebruikelijk geworden om de beroepsgroep aan te spreken op hun 'verpleegkundig leiderschap'. Maar is leiderschap wel iets dat je kunt besluiten te gaan doen?

Wat is leiderschap volgens een gedragscoach?

Als gedragscoach kijk ik heel anders naar leiderschap. We weten dat ieder mens zijn eigen beleving centraal stelt. Wat ik ervaar, is bepalend voor mijn gedrag. Dat geldt ook voor jou. Mocht je dat geloven, dan ben je het er misschien mee eens dat de mensen die leiderschap ontvangen, moeten ervaren dat er sprake is van leiderschap. Ik kan dus alleen effectief zijn als leider als de ander mijn gedrag als leiderschap ervaart. Leiderschap is om die reden niet iets dat je af kunt dwingen met een cursus, training of het lezen van een boek. Het helpt ook niet om leiderschap nader te omschrijven met een bepaald woord, in de hoop dat we elkaar begrijpen. Wat helpt is begrijpen hoe gedrag en gedragsverandering werkt en op hoe je met behulp van die kennis, door een groep mensen beweegt. Laten we met dit vertrekpunt nog eens kijken naar 'situationeel', 'persoonlijk', 'dienend' en 'verpleegkundig' leiderschap.

Situationeel leiderschap

Wat is situationeel leiderschap volgens de gedragscoach?

De wetenschap van de gedragsanalyse ziet de mens als de optelsom van drie elementen:

1. Aanleg die iemand meekreeg bij de geboorte;
2. Alle ervaringen van geboorte tot dit moment;
3. De situatie van dit moment.

Hoe ik mij gedraag, hangt af van de 'situatie'. Als ik geen Spaans spreek, maar wel in Spanje ben, gedraag ik mij stuntelend in taal. Als ik in Frankrijk ben en Frans spreek, ben ik veel effectiever. Of ik passend gedrag vertoon ten opzichte van mijn omgeving hangt af van wat mij geleerd is en wie ik geworden ben. Je zou kunnen stellen dat leiderschap altijd situationeel is. In een team met weinig zelfredzaamheid is heel ander leiderschap nodig dan in een team met veel professionele autonomie. Daarmee is de term situationeel leiderschap een pleonasme, zoals 'rood bloed'. Leiderschap is altijd situationeel.

Persoonlijk leiderschap

Wat is persoonlijk leiderschap volgens de gedragscoach?

Met de woorden 'persoonlijk leiderschap' lijken management goeroes te willen zeggen dat je leiderschap vooral vanuit je eigen persoonlijkheid moet dragen. Het moet van jou zijn. Je moet staan voor jouw leiderschap. Motivatie is zeker een relevant element. Als gedragscoach noem ik dit werken vanuit 'intrinsieke motivatie'. Je moet dan wel begrijpen hoe intrinsieke motivatie werkt en hoe je je motivatie vasthoudt. Daarnaast is de vraag of het 'persoon'lijke element wel passend is bij leiderschap. Als we met elkaar eens zijn dat de ander mij als 'leider' moet ervaren, dan is mijn persoonlijkheid niet heel relevant in deze. Uit mijn gedrag moet leiderschap blijken en dat is iets anders dan mijn persoonlijke voorkeur misschien zou zijn. Echte leiders doen dingen die nodig zijn, geen dingen waar zij zich zelf goed bij voelen. 'Persoonlijk leiderschap' is daarmee een kwetsbaar begrip. Het lijkt te suggereren dat jouw persoonlijke, dus subjectieve keuzes leidend mogen zijn.

Dienend leiderschap

Wat is dienend leiderschap volgens de gedragscoach?

Dienend leiderschap is een vrij recente toevoeging aan het alfabet van de leiderschaptaal. Een organisatie, afdeling of team goed faciliteren bij het werk wat zij doen kan op weinig weerstand rekenen. 'Dienend' zijn is een begrip dat associaties van nederigheid en matiging met zich meebrengt. Maar is het wenselijk? Dat hangt van de situatie af. Een standpunt dat jij van het 'dienend leiderschap' bent, is kwetsbaar. Daarmee stel je namelijk jezelf voor de omstandigheden. Als de omgeving op een werkplek sturing, structuur en ritme vraagt, dan is 'dienend' zijn aan het team misschien niet heel verstandig. Daarmee geef je namelijk aandacht aan hetgeen er is al is en krijg je dus meer van wat je kreeg. 'Dienend leiderschap' is daarmee geen one-size-fits-all oplossing, al wordt deze via bepaalde management stromingen soms wel zo benoemd.

Verpleegkundig leiderschap

Wat is verpleegkundig leiderschap volgens de gedragscoach?

Omdat ik zelf oud-verpleegkundige ben durf ik deze wel aan. Er zijn beroepsgroepen die zo duidelijk omschreven hebben wat het beroep inhoudt, dat er zelfs op te wijzen valt. Verpleegkunde is een vak waar dit het geval is. Binnen een omlijnde beroepsnorm is precies beschreven wat er van je verlangd wordt. Als je vervolgens wil dat professionals eigenaarschap gaan vertonen op hun vak, dan kun je hier 'leiderschap' bij optellen. 'Verpleegkundig leiderschap' is een term die wordt gebruikt om te wijzen op de verantwoordelijkheid om het vak verpleegkunde persoonlijk te (gaan) dragen. Het vertonen van leiderschap op je eigen vak als het ware. Dit gaat dan vaak gepaard met woorden als initiatief nemen en verantwoordelijkheid nemen. Het probleem daarmee is wel dat wat leiderschap is op een vak, subjectief van aard is. Een voorbeeld. Ik kom weinig automobilisten tegen die zichzelf geen 'leiderschap' vinden vertonen op het wegennet. Zij tonen initiatief en nemen hun verantwoordelijkheid. Vinden zij zelf. Dat wil niet zeggen dat het ook goede automobilisten zijn. Het probleem met persoonlijke vormen van inhoudelijk leiderschap, zoals verpleegkundig leiderschap, is dat het subjectief van aard is.

Wat is leiderschap volgens de Gedragscoach?

Goed leiderschap is als de ander of een groep aan anderen leiderschap ervaart. Dit is niet onlosmakelijk verbonden aan de persoonlijkheid van de leider. Het is wel degelijk afhankelijk van de specifieke situatie. Leiderschap kan effectief zijn als het dienend is, maar vaak ook niet. Om een effectieve leider te zijn is het dus vooral belangrijk om te weten op welk moment je als effectieve leider beleefd wordt. Om dat te kunnen bewerkstelligen, moet je iets weten over wanneer mensen een ander willen volgen en willen luisteren. Je moet ook weten wat je beter niet kunt doen. Dwang en angst zijn niet heel duurzame manieren om een groep mensen mee te krijgen. Je moet dus iets weten over gedrag, gedragsverandering en cultuurverandering. Leiderschap is niet iets dat volledig aangeboren is. Het is daarmee dus iets dat je kunt leren. Aanleg voor leiderschap speelt een rol, maar vooral zelfinzicht en zelfkennis zijn de bepalende factoren om een goed leider te kunnen worden. Ben je bereid om je gedrag aan te passen en nieuwe vaardigheden te leren, zodat je een effectief leider wordt? Dat is de vraag. Het antwoord op die vraag en de omgeving waarin je geplaatst wordt als leider zijn wat mij betreft bepalend voor passend leiderschap.