Dit artikel is gebaseerd op kennis vanuit de toegepaste gedragsanalyse, de sociale psychologie en de antropologie.

De bedreiging heeft inmiddels een plek gekregen

Mensen hebben even de tijd nodig als er iets onverwachts op hen af komt. Als dit iets vervelends is, kan dit met een schok gepaard gaan. Zien we een ernstig ongeluk gebeuren, dan hebben we tijd nodig om dit te verwerken. Op het moment dat we slecht nieuws krijgen, vallen we even stil. Het overbruggen van de afstand tussen jezelf en de omgeving kost op zo’n moment tijd. Uiteindelijk wennen we aan de situatie en kunnen we hiermee omgaan. Dit noemen we ‘coping’.

Corona gaf ons in eerste instantie een levensbedreigende boodschap. Een ernstig griepvirus dat je niet ziet en ook jou zou kunnen overkomen. Voor veel mensen is zo’n soort dreiging nog nooit eerder voorgekomen. Hoe ga je om met de gevoelens van angst? Hoeveel zorgen moet ik mij maken voor mijn leven? Het heeft even tijd gekost om weer tot onszelf te komen, maar inmiddels is het zover. Corona is verweven met onze werkelijkheid en heeft een plek gekregen.

Is de bedreiging wel zo groot als men beweert?

Als enige tijd verstreken is en we hebben onszelf herpakt, komen bij een aantal mensen vragen naar boven. Wat hen betreft zou de vraag niet moeten zijn: ‘waarom volgen mensen coronamaatregelen niet op?’ Er komt een vraag voor, namelijk ‘wie zegt dat die coronamaatregelen wel werken?‘. Kritisch zijn op de omstandigheden, op de overheid of op de wetenschap is voor sommige mensen heel gebruikelijk en heel natuurlijk.

Soms leiden die kritische vragen van de één tot twijfel bij anderen. Zou het mogelijk zijn om ook zonder maatregelen veilig te kunnen leven? Groepen mensen vormen zich in ‘voor’ en ‘tegenstanders’. Iedere groep heeft zijn eigen redenatie hierbij en toont daarmee zijn eigenheid. Hierdoor krijgen mensen de keuze om maatregelen ‘wel’ of ‘niet’ te volgen. Voor beide standpunten zijn namelijk argumenten te vinden.

Ieder individu schat voor zichzelf het risico in

Voordat jij bepaald gedrag vertoont, maak je een inschatting wat het jou oplevert. Het is heel natuurlijk dat we voorspellen wat er gebeurt als we iets wel of niet doen. Als ik met de auto veel te hard over de snelweg rijd, voorspel ik dat ermee weg kom. Anders zou ik me wel aan de snelheid houden. Ik steek nog een sigaret op, omdat ik voorspel dat ik er nog niet ziek van zal worden. Anders was ik er wel mee gestopt. De consequentie die volgt op gedrag bepaalt in heel hoge mate wat we doen.

Dit geldt ook bij het volgen van corona maatregelen. Ik voorspel dat ik niet ziek word als ik geen mondkapje draag. Daarom draag ik geen mondkapje. Ik verwacht dat mijn naaste mij niet ziek gaat maken. Daarom geef ik mijn naasten een zoen. Ik voorspel dat ik niet ziek word van andere mensen. Daarom houd ik geen afstand. Ik verwacht dat ik bij ziekte corona wel overleef. Daarom maak ik mij geen zorgen. Als je dit een aantal weken volhoudt zonder ziek te worden, dan begin je er in te geloven dat jouw aanpak klopt. Waardoor je het gedrag herhaalt.

Waar goed gedrag toe leidt, wordt niet zichtbaar

Zoals hierboven beschreven zijn we erg gesteld op consequenties die volgen op ons gedrag. Het krijgen van feedback is zo’n consequentie die soms volgt op gedrag. Feedback ontvang je bijvoorbeeld als je tijdens het autorijden op je dashboard kijkt. Of als je met een computerspelletje een hoge score behaald. Op het moment dat jij een vraag stelt en van de ander antwoord krijgt, is dat ook een vorm van feedback. Door middel van feedback krijgen we de indruk dat ons gedrag gezien wordt en ergens toe leidt.

Het opvolgen van coronamaatregelen leidt niet tot directe feedback. Je aan de regels houden, leidt niet tot positieve waardering. Op de lange termijn word je misschien niet ziek, maar waren die maatregelen daarvoor nodig? Om gewenst gedrag in stand te houden, is positieve feedback voor veel mensen noodzakelijk. Het gebrek aan positieve feedback zorgt ervoor dat mensen oud gedrag gaan vertonen en zich niet houden aan de regels die er zijn.

Onze universele behoeftes blijven aan ons trekken

Afstand houden en mondkapjes gebruiken hoort niet bij onze natuur. Als groepsdieren ‘lezen’ we graag bij elkaar wat ons bezig houdt. Zo kunnen we elkaar op een zorgvuldige manier benaderen. Dat doen we onder andere door naar een gezicht te kijken. Het beoordelen van de ander lukt niet goed als ons gezicht grotendeels bedekt is. Het voelt niet natuurlijk om dat in stand te houden.

Daarnaast staan we graag met elkaar in fysiek contact. Het geven van een hand dient een belangrijk doel en is heel gebruikelijk. Tijdens een gesprek houden we liefst een bepaalde vorm van afstand, maar geen anderhalve meter. We zijn van nature graag in elkaars buurt en dat versterkt ons gevoel van contact. De ander op afstand houden voelt ongemakkelijk en onnatuurlijk. Het is om die reden niet eenvoudig om je hier aan te houden.

Waarom volgen mensen coronamaatregelen niet op?

In dit artikel beschreven we een aantal redenen waarom maatregelen rondom corona niet langer door iedereen opgevolgd worden. Dat de maatregelen niet strikt gehanteerd worden is voor sommige mensen heel confronterend. Zeker als je kwetsbaar bent of een oudere leeftijd hebt, leidt dit tot onbegrip. Aan de andere kant leidt het opnemen tegen je eigen natuur tot weerstand. We willen namelijk graag zelf keuzes maken. Dat zijn we zo gewend. Ieder mens maakt hierbij zijn eigen afwegingen. ‘Samen tegen corona’ is een mooie zin, maar blijkt een stuk ingewikkelder in de praktijk.

Bronnen:
Sulzer-Azaroff, B., & Mayer, G. R. (1991). Behavior analysis for lasting change. Holt, Rinehart & Winston;
Gilovich, T., Keltner, D., Chen, S., & Nisbett, R. E. (2013). Social psychology. International student edition;
R.J. Scheltens (1998). Cultuurverandering in complexe organisaties. Kluwer Bedrijfsinformatie;