Waarom functioneert een angstcultuur zo goed?

Alhoewel een angstcultuur een onwenselijke situatie is voor organisaties, kun je niet om de kracht van een angstcultuur heen. Waarom functioneert een angstcultuur zo goed? In dit artikel ga ik in op het ontstaan van een angstcultuur en waar de kracht vandaan komt.

Hoe ontstaat een angstcultuur?

Een angstcultuur is een vorm van samenwerking waarbij medewerkers structureel gedwongen worden zich op een bepaalde manier te gedragen. Deze dwang leidt tot een gevoel van angst onder medewerkers. 'Als ik mij niet gedraag zoals men van mij verwacht, volgt er straf', is de gemene deler bij medewerkers die werken in een angstcultuur. Een angstcultuur ontstaat op het moment dat er zonder inspraak impliciet en expliciet instructies gegeven worden over hoe medewerkers zich zouden moeten gedragen. Medewerkers leren in deze sfeer dat er een specifieke wijze is waarop ze het werk moéten doen. Doen zij dit niet, dan volgen er negatieve consequenties.

Kenmerken van een angstcultuur

• Een afwijkende mening hebben wordt bestraft;
• Werkzaamheden anders uitvoeren dan gebruikelijk krijgt in eerste instantie een negatief label;
• Initiatief ontstaat alleen nadat er vooraf toestemming gegeven is;
• Directe feedback is schaars en wordt gelabeld als het hebben van kritiek;
• Een dialoog over hoe het werk wordt ingericht is schaars.

Lees ook: Kenmerken van een angstcultuur. Hoe herken je een angstcultuur?

Werken in een angstcultuur

Werken in een angstcultuur brengt mee dat medewerkers negatieve consequenties proberen te voorkomen. Dit doe je door je te houden aan de regels die er zijn en vooral niet op te vallen. Initiatief wordt dikwijls bestraft. Dit betekent dat medewerkers logischerwijs net voldoende doen om problemen te voorkomen, maar niet meer dan strikt noodzakelijk. Medewerkers worden 'compliant'. Werkplezier loopt terug, evenals de betrokkenheid en bevlogenheid. Verloop en verzuim zijn logischerwijs bovengemiddeld. Dit is logisch, omdat je als medewerker bezig bent met het voorkomen van problemen, in plaats van het benutten van kansen. Zo'n werksfeer is vermoeiend en potentieel ziekmakend. Werken in een angstcultuur kost niet alleen de werknemer veel energie. Het kost de werkgever ook veel geld. Het verschil in productiviteit kan oplopen tot een factor 5 (!) als we kijken naar de verschillen tussen medewerkers die compliant zijn en medewerkers die optimaal presteren.

Wat brengt een angstcultuur?

Als de omstandigheden zo miserabel zijn voor medewerkers, hoe komt het dan dat een angstcultuur in stand blijft. Waarom functioneert een angstcultuur zo goed? De realiteit is dat het dwingen van medewerkers om zich op een bepaalde wijze te gedragen, heel effectief is.

• De emotie angst is een zeer fundamentele drijfveer. Angst neemt een heel prominente plek in binnen het functioneren van de hersenen. Het is een aangeboren emotie die met overleving te maken heeft en zeer hardnekkig is. De emotie angst activeren is daarmee een heel effectief middel om de manier van werken naar je hand te zetten;
• Dwang levert je op korte termijn voordeel op. Een ander dwingen iets te doen betekent dat jij je zin krijgt. Je bent geen tijd kwijt aan dialoog, overleg of instructie. 'Jij doet nu wat ik zeg anders zwaait er wat', blijkt ook in organisaties een heel effectieve boodschap. Dat je op lange termijn medewerkers kwijtraakt of productiviteit mist, blijkt vaak een probleem voor later;
• Binnen een angstcultuur krijg je het idee dat je successen boekt. Ik heb meerdere trajecten begeleid met een angstcultuur en de rode draad is voor mij heel duidelijk: de persoon die dwang uitoefent heeft zelden door dat hij/zij angst veroorzaakt. Mijn manier van werken biedt succes en ik krijg nooit tegenspraak. 'Die angstcultuur? Die zie ik niet!'
• Een angstcultuur houdt zichzelf in stand. Het heeft weinig onderhoud nodig. 'Hoe we dingen doen' binnen een werkomgeving gaat van mond tot mond. Nieuwe medewerkers die binnenkomen krijgen vlot te horen wat de do's en dont's zijn binnen de werkplek. Tel daarbij praten over collega's in plaats van met collega's bij op, en je hebt een systeem dat zichzelf overdraagt.

Waarom functioneert een angstcultuur zo goed? Omdat dwang een heel effectief korte termijn middel is om een werkomgeving te sturen. Structurele dwang levert uiteindelijk het label angstcultuur op, wat een krachtig systeem blijkt om mensen te beheersen.

Lees ook: Een angstcultuur doorbreken doe je niet zomaar. Hoe pak je dit aan?