Samenvatting van gedragsverandering modellen: welke stappen zijn er?

In dit artikel lees je een samenvatting van gedragsverandering modellen. Welke stappen zijn er als je een aantal modellen naast elkaar zet? Waar komt gedragsverandering nu eigenlijk op neer? Hoe kun je gedrag beïnvloeden? In dit artikel de samenvatting van de Gedragscoach.

Veel variaties op het gedragsverandering model

Gedrag van mensen komt tot stand door een combinatie van factoren. Als je probeert dit in een model van gedragsverandering samen te vatten, wordt het al snel onoverzichtelijk en lopen er een aantal lijnen door elkaar heen. Neem eens als voorbeeld dit Behaviour Change Wheel. Zo'n 25 elementen worden benoemd die bepalend zijn voor gedrag. Op zichzelf is er voor al deze elementen iets te zeggen, maar het leidt nog niet tot een model voor gedragsverandering. Een gemiddeld model gedragsverandering gaat vooral in op welke factoren gedrag bepalen. Niet zozeer hoe je gedrag kunt veranderen. Om tot een redelijk samenvatting van gedragsverandering modellen te komen, probeer ik eerst uit te leggen welke indeling van factoren er te maken valt. Daarna ga ik in op hoe je gedrag kunt veranderen met behulp van een model.

Samenvatting van gedragsverandering modellen: een overzicht

Van motivatie voor gedragsverandering, tot aan de cultuur waarin we leven, de drijfveren van een individu of de aangeboren neiging tot voortplanting. Als je modellen van gedragsverandering erbij pakt dan worden er allerlei factoren beschreven om uit te leggen hoe gedrag tot stand komt. Hieronder volgt een indeling die ik zelf dagelijks gebruik in mijn rol als Gedragscoach.

Wat maakt een mens? 1: Aanleg

De eerste van drie elementen die een mens maken volgens de wetenschap van de gedragsanalyse, is Aanleg. Dit is het 'nature' deel van de 'nature - nurture' discussie. Ieder mens wordt geboren met een bepaalde aanleg. Iedereen is genetisch geladen met bepaalde voorkeuren en -jawel- onlogische afwijkingen. Het blijkt dat we helemaal niet de rationele wezens zijn die we heel lang dachten te zijn. We doen onlogische en soms ronduit domme dingen en we doen dat allemaal. Daarnaast hebben we ook persoonlijke voorkeuren en allergieën.

Instinct, angst, expressie

In modellen van gedragsverandering wordt er op aanleg in gegaan door bijvoorbeeld te factoren te benoemen zoals instinct, de neiging om jezelf te willen beschermen of je aan te passen aan de groep. Heb je de aangeboren neiging om angstig te zijn en ben je terughoudend? Of ben je juist expressief in je gedrag en meer extrovert. Modellen voor gedragsverandering laten vaak factoren zien die aangeboren zijn en om die reden niet meer te wijzigen. Wat mij betreft vallen die onder Aanleg.

Gedragsverandering model, vraag 1: welke aangeboren aanleg is aanwezig?

Wat maakt een mens? 2: Ervaringen

Tussen geboorte en vandaag heb je van alles meegemaakt. Je leert taal, normen en waarden, je krijgt door wat emoties zijn en je geeft betekenis aan relaties. Ervaringen op het werk, in de liefde en in vriendschappen vormen je. Alles wat je hebt ervaren, al jouw associaties, maakt dat je vandaag bent wie je bent geworden. Het is belangrijk om goed in kaart te hebben voor jezelf wie je bent geworden. Ben je op zoek naar een overzichtelijk model voor gedragsverandering? Haal dan de vormende elementen van de mens eruit en vat dit samen. Of iemand wel of niet gemotiveerd is voor een gedragsverandering hangt af van de mate waarin de verandering past in zijn of haar eigen referentiekader. Drijfveren, motieven, behoeften, perceptie en focus zijn woorden die in een model gedragsverandering vaak terugkomen.

Gedragsverandering model, vraag 2: welke bepalende ervaringen hebben iemand gevormd?

Wat maakt een mens? 3: Omgeving

Een mens zet zich met zijn Aanleg en Ervaringen af tegen de Omgeving waarin hij of zij verkeerd. Daarnaast laat een mens zich ook beïnvloeden door wat er in de omgeving aanwezig is. Het beïnvloeden van de omgeving wordt bijvoorbeeld via Nudging benut. Door de keuze architectuur in de omgeving van iemand aan te passen, kun je gedrag beïnvloeden. Binnen de directe omgeving waar een mens in verkeert is dus veel mogelijk en modellen voor gedragsverandering gaan hier dikwijls op in. Ook indirect is de omgeving bepalend. Veel modellen van gedragsverandering benoemen factoren die hierop ingaan. Welke cultuur vanuit de samenleving is bepalend? 

Gedragsverandering model, vraag 3: op welke manier beïnvloedt de omgeving het gedrag?

Model gedragsverandering blijkt vooral verklarend

De modellen van gedragsverandering gaan met name over het verklaren van gedrag, niet zozeer het veranderen ervan. De factoren die bepalend zijn voor gedrag worden dikwijls benoemd in een model van gedragsverandering, maar wat nu echt tot de verandering leidt wordt meestal niet benoemd. Hieronder een aantal voorbeelden van bekende modellen van gedragsverandering. 

Model gedragsverandering Marcel Balm

Het gedragsverandering model van Marcel Balm beschrijft dat er vanuit een bepaalde motivatie gedragsverandering moet ontstaan. Dit wordt het 'openstaan' voor de gedragsverandering genoemd. Vervolgens moet iemand het gedrag begrijpen, willen en kunnen uitvoeren. Daarna gaat de persoon in kwestie het pas doen. Vervolgens moet het gedrag volgehouden worden. Dit zijn inderdaad passende factoren bij het komen tot gedragsverandering, maar de vraag is of een model zoals deze voldoende praktisch is. De persoonlijke aanleg van iemand en de associatie die iemand heeft met het gedrag worden niet meegenomen in dit model. 

Model gedragsverandering ASE

Een ander model dat uitgaat van motivatie voor gedragsverandering, is het ASE-model van De Vries. Dit model is gebaseerd op de Theory of Planned Behavior (Ajzen, 1985) en de Social Learning Theory (Bandura, 1986). Dit model stelt dat als je een intentie hebt om bepaald gedrag te vertonen, dit leidt tot het daadwerkelijk uitvoeren van dat gedrag. De Omgeving heeft invloed op de attitude en daarmee de intentie van een persoon. Sociale invloed van buitenaf en de mate waarin je overtuigd bent van je eigen effectiviteit zijn eveneens bepalend voor de motivatie voor gedragsverandering. Ook dit model is een voorbeeld van een verklarend model van gedrag, maar niet zozeer een model voor gedragsverandering. 

Samenvatting van gedragsverandering modellen

Het blijkt dat modellen voor gedragsverandering vooral inzicht geven in hoe gedrag tot stand komt. De factoren die bijdragen aan gedrag zijn veelvuldig onderzocht. Toch blijft in met name de sociale psychologie een heel handzaam model voor gedragsverandering uit. Hiervoor moeten we naar de wetenschap van de Gedragsanalyse kijken. In het artikel hieronder maak ik een start met een model voor gedragsverandering dat overzichtelijk van aard is.

Lees ook: Overzichtelijk model voor gedragsverandering nodig? Begin hier.