3 tips om kritisch denken te bevorderen

In de kenniseconomie van Nederland wordt kritisch kunnen denken een steeds belangrijkere eigenschap. Verbanden kunnen zien waar andere die niet zien en ongefundeerde assumpties onderuit halen is zeker waardevol. Veel organisaties zijn zich echter niet bewust hoe ze kritisch denken kunnen bevorderen. De organisatiecultuur werkt tegen, maar ook onze eigen psyche bemoeilijkt kritisch zijn. Ik leg daarom in dit artikel uit wat kritisch denken zo moeilijk maakt en wat je als organisatie kan doen om dit te bevorderen. 

Waarom is kritisch denken zo lastig?

Wat kritisch kunnen denken zo lastig maakt is vaak de organisatie zelf, om meerdere redenen. Zo wordt binnen organisaties stabiliteit en zekerheid gewaardeerd. Zo zijn managers vooral bezig met het coördineren van al bestaande processen. En zo spelen status en politiek een grote rol binnen organisaties. Het is binnen deze context lastig af te wijken van de norm. En al zouden we kritischer willen denken, onze psyche als mens werkt ons tegen. Ik bespreek hieronder een paar denkfouten die we vaak onbewust maken.

Confirmation bias

De confirmation bias is de neiging om de voorkeur te geven aan informatie die onze bestaande overtuigingen in stand te houden. Dit zie je ook veel ontstaan op sociale media. Bronnen of personen die informatie delen die tegenstrijdig is met onze denkbeelden vermijden we liever. We doen dit omdat de realisatie dat we het wel eens bij het verkeerde eind kunnen hebben niet fijn is. We worden liever bevestigd in onze overtuiging. Op werk doen we dit natuurlijk net zo goed. Als twee collega's iets tegenstrijdigs roepen, ben je sneller geneigd mee te gaan in het verhaal dat het meest aansluit op jouw eigen opvatting. Dit terwijl dit niet altijd correct is.

Lees ook: Confirmation bias: Waarom worden we graag bevestigd?

Ikea-effect

Het Ikea-effect is een bijzonder fenomeen, wat je naast met Ikea meubels, vaker tegenkomt. We hechten namelijk meer waarde aan iets als we het zelf gecreëerd hebben dan als iemand anders precies hetzelfde creëert. Zo zouden we dus meer over hebben voor een tafel als we hem zelf in elkaar hebben gezet, dan als iemand anders dezelfde tafel met dezelfde kenmerken en functionaliteiten zou bouwen. Dit effect zien we ook terug op werk. Als jij gewerkt hebt aan een voorstel hecht je daar meer waarde aan dan als een collega precies hetzelfde voorstel had geschreven.

Groupthink

De term Groupthink (groepsdenken) duidt op het samensmelten van overtuigingen tot een groepsovertuiging. Individuen conformeren zich aan de overheersende opvatting binnen de groep. Aangezien wij mensen groepsdieren zijn plaatsen we onszelf niet graag buiten de groep. Tal van onderzoeken hebben aangetoond dat mensen zich liever conformeren naar de opvatting van de groep dan dat ze vasthouden aan hun eigen opvatting. Dit zien we ook terug op de werkvloer. Als je weet dat bijna iedereen voorstander is van een voorstel is, ben je sneller bereid om het voorstel het voordeel van de twijfel te geven. Dit kan natuurlijk problematische situaties creëren wanneer het gaat om invloedrijke beslissingen of bij besluiten die zich op het randje (of erover) van moraliteit bevinden. Het filmpje hieronder laat zien hoe we liever met de groep meegaan dan onze eigen ogen geloven. 

Wat kunnen we doen om kritisch denken te bevorderen?

Onze psyche beïnvloedt dus bewust en onbewust ons vermogen om kritisch te denken. Als we ons hiertegen willen wapenen moeten we hier bewust van zijn en tegenmaatregelen nemen. Hieronder bespreek ik 3 tips om kritisch denken binnen organisaties te stimuleren.

Bevraag assumpties

Het identificeren van onbewuste assumpties is een van de lastigste acties binnen organisaties. Vaak worden deze assumpties onderbouwd met "Dat is gewoon zo" en "Dat is toch vanzelfsprekend". Maar hoe groter de belangen, hoe belangrijker het is om deze assumpties te vinden en te valideren. Weten we wel zeker dat dit is wat klanten willen? Hoe zeker weten we dat ze bereid zijn om dit bedrag hieraan uit te geven? Zeker als het gaat om klanten en gebruikers is empathie belangrijk. In een eerder artikel besprak ik al hoe Design Thinking gebruikt kan worden om voorbij dit soort assumpties te gaan.

Daarnaast kan het ook werken om de assumpties visueel te maken. Hierbij helpt een Assumption map. Je schrijft al je assumpties op een post-it en plaatst deze in een van de 4 kwadranten. De meest belangrijke assumpties waar je het minste bewijst voor hebt zijn het gevaarlijkst. Deze moet je dus extra bevragen of onderzoeken.

Het is dus van belang om veel vragen te stellen en regelmatig advocaat van de duivel te spelen. Juist kritisch denken over het meest vanzelfsprekende kan onverwachte kansen bieden.

Zoek diversiteit in opvattingen en perspectieven

Zoals hierboven bespreken zijn onbewuste assumpties een belemmering om kritisch te denken. Een tweede tip die ik meegeef is om daarom om binnen je groep en organisatie vooral verschillende achtergronden en perspectieven te hebben. Waarom? Omdat wat voor de ene groep mensen vanzelfsprekend is, is dat niet voor anderen. Daarom moet je verschillende perspectieven bij elkaar brengen. Dit doe je door mensen van buiten de organisatie te bevragen, door een mix te hebben in culture achtergrond en door mannen én vrouwen van verschillende leeftijden te betrekken.

Dit is mede gestoeld op de empathie bias. Deze stelt dat wij mensen ons makkelijker kunnen inleven in anderen die meer op onszelf lijken. Het inleven in anderen die verder van ons weg staan en dus een hele andere belevingswereld hebben is dus lastiger. Bekende voorbeelden hiervan zijn een groep oude mannen die wetgeving schrijven die van toepassing is op vrouwen of jonge techneuten die oplossingen bedenken voor senioren. Het is daarom makkelijker om kritisch te denken als je een gemixte groep met verschillende perspectieven hebt.

Kritisch denken vraagt een veilige omgeving

Veruit de belangrijkste tip die ik mee kan geven is om je bewust te zijn van de cultuur binnen een organisatie. Om de neiging tot groupthink te verminderen is een veilige omgeving essentieel. Dit betekent dat mensen vrij zijn om zichzelf uit te spreken en dat mensen niet sociaal gestraft worden wanneer ze anders denken. De toegepaste gedragsanalyse leert ons dat consequenties van gedrag leidend zijn. Als een afwijkende mening leidt tot uitsluiting zal een persoon niet nog een keer afwijken.

Zo zie je het bevorderen van kritisch denken in een organisatie vraagt dat je er actief mee bezig bent. Veel onbewuste neigingen zetten aan tot conformeren en juist dit zorgt voor gemiste kansen en gevaarlijke situaties.