Kan iemand echt veranderen?

Kan iemand echt veranderen? Binnen relaties is dit een veel gestelde vraag. Het komt voor dat de een de ander teleurstelt met zijn of haar gedrag. Als oplossing zijn we op zoek naar een verandering bij de ander. Of bij onszelf. Hoe kijken we vanuit de gedragswetenschap naar het veranderen van iemand?

Wat maakt de ander ‘iemand’?

Het gedrag dat iemand vandaag laat zien, is de afgelopen decennia gevormd. Normen en waarden zijn in de loop van jaren tot stand gekomen. Daarna zijn ze decennia lang herhaald. Vanuit de gedragswetenschap wordt gesteld dat een mens de optelsom is van alle ervaringen tussen geboorte en vandaag de dag. Al die jaren aan ervaring telt op tot dit moment. Het moment dat iemand gedrag laat zien. De ander is dus vooral gevormd door de vele jaren ervoor. We noemen dat resultaat van dat proces een ‘persoonlijkheid’ of een ‘karakter’. Als je verwacht dat iemand verandert, dan stel je eigenlijk dat iemand afstand neemt van datgene dat hij of zij geworden is de decennia ervoor. Dat is niet eenvoudig.

Waar komt gedrag vandaan?

Waarom iemand zich op een bepaalde manier gedraagt, valt uiteen in vier redenen. Aandacht krijgen. Iets vervelends vermijden. Iets tastbaars bereiken. Je biologische behoeftes vervullen. Deze vier redenen zijn volgens de gedragswetenschap dé vier drijfveren voor al het gedrag. Als iemand zich vervelend gedraagt, heeft die persoon daar een reden voor. Ook dit gedrag komt voort uit één of meer van die vier oorzaken.

Kan iemand echt veranderen?

Het is belangrijk om te achterhalen wat de drijfveer is van iemand om zich te gedragen zoals hij of zij doet. Daarmee komt het gesprek op tafel over waarom iemand vervelend gedrag vertoont. Het toegeven waarom iemand zich zo gedraagt zoals hij doet is echter niet eenvoudig voor degene die het gedrag laat zien. Vaak gaat dit gepaard met een verlies aan ego, schaamte of andere negatieve gevoelens. Als je verwacht dat iemand verandert, dan verlang je eigenlijk dat die persoon stopt met datgene wat voor hem of haar belangrijk was.

Waarom blijft gedrag in stand?

Het is moeilijk om gedrag blijvend te veranderen, omdat er een duidelijke reden is geweest voor het oude gedrag. Dat oude gedrag was voor die persoon op dat moment logisch. We gedragen ons allemaal op een manier die bij ons past. Ook als dat ongewenst gedrag is. Voor veel mensen is dat te confronterend om te kunnen accepteren, zeker als het om slecht gedrag gaat. Als je wilt dat gedrag van een ander verandert, zul je je moeten verplaatsen in waarom die ander zich zo gedraagt. Vervelend, oneerlijk gedrag richting jou, is voor de ander logisch en (op dat moment) misschien wel zo bedoeld. Als je verwacht dat iemand verandert, dan verlang je eigenlijk dat die persoon stopt met gedrag dat voorheen logisch was. Het afstand nemen van logisch gedrag is lang niet altijd eenvoudig.

Kan iemand echt veranderen?

Iemand kan niet zomaar van de ene op de andere dag veranderen. Veranderen is een proces dat tijd kost en waar gedrag zich op een andere manier moet gaan vormen. Het kan zo zijn dat iemand andere dingen belangrijker gaat vinden dan voorheen. Dat proces gaat meestal gaandeweg en niet opeens. Pas als een persoon zich niet meer door zijn vroegere ervaringen, zijn vroegere ‘ik’, wil laten leiden – dan is er ruimte voor verandering. Daarnaast zal de ander op zoek moeten gaan naar een andere drijfveer dan voorheen. Tenslotte zal het nieuwe gedrag logisch moeten gaan worden voor de ander en het oude gedrag moeten verdwijnen.

Veranderen vraagt nieuwsgierigheid

Veranderen zal tijd vragen, omdat er nieuwe ervaringen en een nieuw leerproces zal moeten ontstaan. Het hebben van een relatie is een vaardigheid en niet iedereen is daar onmiddellijk goed in. Bij sommige vaardigheden vinden we het heel normaal dat dit stap voor stap gaat.

• Stap voor stap leren autorijden;
• Het leren koken van gerechten;
• Een vreemde taal aanleren;
• Het geven van een presentatie;
• Een nieuwe buurt leren kennen;

Gedrag binnen een relatie is geen nieuw te leren vaardigheid. Het is het aanpassen van een bestaande. Dit maakt het een langlopend proces. De manier waarop iemand zich gedraagt ligt al vast. Als je tot gedragsverandering wil komen vraagt dit veel. Je zal afstand moet nemen van hetgeen eerst belangrijk was. Daarna stapsgewijs moet bouwen aan nieuwe ervaringen. Nogal wat mensen maken gebruik van coaching om stap voor stap naar nieuwe doelen toe te werken.

Bron: Sulzer-Azaroff, B., & Mayer, G. R. (1991). Behavior analysis for lasting change. Holt, Rinehart & Winston.