De vicieuze cirkel van angst. Hoe angstige mensen eigen angst vergroten
Sep 14, 2021'Angst is een slechte raadgever', is een oud-Hollands spreekwoord. Het is een treffende samenvatting van het probleem dat mensen met angst hebben. Als angst grip krijgt op mensen, dan leidt dit tot meer angst. Daarmee is angst iets dat zichzelf versterkt. In dit artikel leg ik aan de hand van een praktijkvoorbeeld de vicieuze cirkel van angst uit.
Wat is angst?
Angst is één van de vier basis emoties waarmee we geboren worden, naast blijdschap, boosheid en verdriet. Volgens de wetenschap van de gedragsanalyse is angst gekoppeld aan dwang. Als we ons gedwongen voelen om onszelf op een bepaalde manier te gedragen, dat leidt dit tot angst. Angst is een subjectieve emotie. Waar de ene mens bang van wordt, hoeft niet te gelden voor een ander. Vervelend hierbij is dat angst in de rangorde van emoties bovenaan staat.
Angst komt eerst
De hersenen zijn zo ingericht dat angst eerst komt, voordat andere emoties aan de beurt zijn. Dit heeft te maken met de positie van de amygdala, ook wel het reptielenbrein genoemd. De amygdala filtert alles wat binnen komt éérst op onveiligheid. Hoe gevoelig de afstelling van de amygdala is, verschilt van mens tot mens. Iemand die bang is kan geen goed beroep meer doen op logisch nadenken. De ratio wordt verdrongen door angst. Je kunt angst niet wegdenken of wegredeneren. Het is er of het is er niet. Hoe werkt de vicieuze cirkel van angst?
Meer weten over de vier basisemoties? Lees mijn samenvatting over gedragsverandering.
Waar leidt angst toe?
Iemand die van nature bang is aangelegd, is bezig met omstandigheden waar je niet zo een, twee, drie aan zou denken. Angst leidt ertoe dat mensen de wereld om zich heen op een andere manier bekijken dan nodig is. Technisch gezien is er geen aanleiding om bang te zijn, maar dat is verstandelijk geredeneerd. Angst is er en krijgt aandacht, dus groeit het. De manier waarop iemand naar de wereld kijkt, kan door angst worden vervormd. Tijdens mijn coachingsactiviteiten heb ik vaak te maken met mensen die bang zijn aangelegd. Hoe kijken angstige mensen naar de buitenwereld?
Is de ander voor of tegen mij?
Mensen die bang zijn aangelegd, hebben de neiging om mensen in te delen in 'vriend' of 'vijand'. Vind je mijn 'aardig' of 'niet aardig'? Ben je 'voor' mij of 'tegen' mij? Moet ik jou 'vertrouwen' of 'wantrouwen'? 'In welk kamp' zit jij? Angstige mensen zijn met andere woorden vooral relatie georiënteerd. Mensen die de verdenking van bange mensen tegen zich hebben, worden verdacht van een verborgen agenda. Wat zij zeggen kan niet zomaar vertrouwd worden. Ik maak vaak mee dat er door angstige mensen getoetst wordt bij andere mensen of hetgeen ik zeg wel zo is. Woorden worden dus eerst geverifieerd voordat ze worden aangenomen. De verdenking is dat er andere motieven aan de hand zijn dan die ander hardop zegt.
Wat je zegt, ben je zelf..
Interessant is dat angstige mensen overwegen dat andere mensen niet eerlijk zijn, omdat de angstige persoon in kwestie vaak zélf gewend is om niet oprecht te zijn. Angstige mensen zeggen vaak andere dingen dan ze daadwerkelijk denken, omdat ze nog in de verkenning zitten van of ze wel oprecht kunnen zijn. Ze weten simpelweg nog niet wie ze kunnen vertrouwen, omdat ze er niet vanuit gaan dat ze iemand in de basis kunnen vertrouwen. Het vertrekpunt van het relateren aan mensen is dus niet vertrouwen, maar een gebrek aan vertrouwen. Waarom zijn mensen die bang zijn zo bezig met hun omgeving?
Voel ik mij veilig of onveilig?
Ten diepste heeft angst een relatie met de buitenomgeving. Je zou het zelfs kunnen relateren aan overlevingsdrang. Als er gevaar in de buitenomgeving op de loer ligt, dan moet ik misschien vrezen voor mijn leven. Uiteindelijk heeft angst een signalerende functie, die bedoeld is om iets dreigends te voorkomen. Het komt echter ook voor dat angst wordt ingezet terwijl dit eigenlijk niet nodig is. Want zeg nu zelf. Is het noodzakelijk dat je op een nieuwe werkplek je afvraagt of deze wel veilig is? Helpt het als je bij het aangaan van een relatie of vriendschap je je voortdurend afvraagt of de ander geen verborgen agenda heeft? Angst kost veel, heel veel energie.
De vicieuze cirkel van angst
In de praktijk zie ik op de werkplek angstige mensen zichzelf vaak de das omdoen. Angst leidt tot een vicieuze cirkel, omdat mensen met hun gedrag de eigen angst vergroten en aan hun eigen onveilige omgeving creëren.
Praktijkvoorbeeld
- Een medewerker met aanleg voor angst start op een nieuwe werkplek en gaat op zoek naar gelijkgestemden. Wie kan ik vertrouwen en wie niet?
- Het kunnen bepalen van voor- of tegenstanders doe je door goed te observeren en vragen te stellen. Collega's worden bevraagd op een standpunt. Ze worden gepolst op voor wie en waar ze voor staan;
- Om te verifiëren of mensen wel echt te vertrouwen zijn, wordt het standpunt van de één, bij andere medewerkers getoetst. Dit noemen we ook wel 'roddelen';
- Niet iedere medewerker is hiervan gediend. De nieuwe medewerker wordt bij een aantal medewerkers zelf onderdeel van gesprek, omdat hij/zij rondvraagt. Het gedrag van de nieuwe collega wordt als typisch geoormerkt;
- Nu wordt er over de nieuwe collega geroddeld. Er gaat onrust gepaard met de nieuwe collega en dit valt op. Hierover vindt afstemming plaats.
Hoe angstige mensen hun eigen angst vergroten
De nieuwe medewerker merkt dat een aantal medewerkers op dezelfde golflengte zitten en gelijkgestemd zijn. Ook zijn er een aantal medewerkers die met een boog om hem/haar heenlopen. Dit zijn de medewerkers die geen zin hebben om te praten over anderen met de nieuwe medewerker. De nieuwe medewerker labelt de collega's die om hem/haar heenlopen als 'onveilig'. Deze onveiligheid heeft de angstige medewerker echter zelf gecreëerd, maar dat heeft deze niet door. Het praten over anderen met anderen is namelijk geen 'roddelen', maar voor de angstige persoon een noodzakelijke wijze van afstemming die bedoeld is om de omgeving veilig of onveilig te kunnen labelen.