Confirmation bias: waarom worden we graag bevestigd?

De meeste herkennen het wel. Iemand deelt een opvatting die compleet indruist tegen jouw eigen opvattingen over dit onderwerp. Het maakt een vervelend gevoel los. Veel liever horen we dat iemand's opvattingen nagenoeg overeenkomen met jouw eigen opvattingen. Onbewust zorgen deze gevoelens voor een voorkeur voor informatie die aansluit op onze eigen kijk op onderwerpen. Deze voorkeur noemen we de confirmation bias.

Wat is de confirmation bias?

Net als andere 'biases', is de confirmation bias een denkfout, een irrationeel vooroordeel. Lange tijd werd gedacht dat wij mensen rationele wezens zijn, die informatie objectief interpreteren en op basis hiervan logisch gedrag vertonen. De psycholoog en auteur Daniel Kahneman maakte korte metten met deze zienswijze. Hij openbaarde de wereld van irrationele keuzes, denkfouten en vooroordelen. We noemen dit biases en heuristics. De afgelopen decennia zijn veel van deze biases en heuristics beschreven. De confirmation bias is er hier een van. Zoals beschreven in de introductie, is de confirmation bias onze neiging om meer aandacht en waarde te hechten aan informatie die onze eigen opvattingen bevestigt. 

Wat zegt de confirmation bias over gelijk willen hebben?

Onze neiging om vooral op te zoek te zijn naar bevestiging verhoudt zich sterk tot ons zelfbeeld. Als informatie bevestigt wat wij zelf al vinden zegt dat namelijk iets over ons eigen standpunt. Blijkbaar staan wij niet alleen in dit standpunt en als anderen het ook vinden zal het wel kloppen. Wij hebben het dus bij het juiste eind en dit voelt fijn. Het tegenovergestelde voelt dus logischerwijs vervelender. Als anderen iets beweren wat niet overeenkomt met jouw eigen standpunt, kan je je afvragen wat dit zegt over jouw standpunt. Sterker nog, wat zegt het over jouw vermogen om iets juist in te schatten? En als je het fout hebt op dit onderwerp, wat zegt dat over jouw opvattingen over andere onderwerpen? Deze gevoelens van twijfel over onze opvattingen en ons denkvermogen voelen onprettig. Deze voorkomen we dus liever door selectief te sorteren op informatie die wél overeenkomt.

Hoe uit deze bias zich?

De confirmation bias uit zich op verschillende manieren. Hieronder beschrijf ik er een paar:

• Mensen zoeken actief naar informatie die hun eigen ideeën bevestigt;
• Informatie wordt geïnterpreteerd op een wijze die ervoor zorgt dat deze informatie aansluit op hun eigen ideeën;
• Alleen 'veilige' bronnen worden geraadpleegd zoals bepaalde kranten of nieuwssites;
• Mensen herinneren zich bepaalde gebeurtenissen of informatie op een gunstige manier;
• Mensen zoeken hun sociale (online) contacten uit op gelijkgestemden.

Daarnaast zie je de confirmation bias sterker optreden wanneer het emotioneel beladen onderwerpen betreft. Religie, politieke opvattingen of bijvoorbeeld de Coronacrisis zijn onderwerpen die bij mensen beladen zijn. Aangezien dit voor mensen grotere gevolgen zou hebben als ze ongelijk blijken te hebben, treedt de confirmation bias hier sterker op. Ook zie je dat complexe onderwerpen zoals de klimaatcrisis of het Coronabeleid uitnodigen tot de confirmation bias. Voor ieder perspectief en standpunt is wel een onderbouwing te vinden. 

Confirmation bias en sociale media

Een plek die uitnodigt tot de confirmation bias is de online wereld van sociale media. Hier is een combinatie van onze menselijke neiging tot gelijk krijgen en de technische werking van de algoritmes van sociale media de schuldige. Allereerst volgen wij op sociale mensen voornamelijk mensen waar we het mee eens zijn, zoals politici waar we op stemmen. Zo krijg je voornamelijk geluiden die je al kent en die jouw wereldbeeld bevestigen. Het selectief uitzoeken van sociale contacten en hiermee dus ook welke informatie we onder ogen krijgen zorgt dus voor een eenzijdig wereldbeeld. 

Daarnaast werken sociale media zo dat zij kijken naar wie je volgt en wat jij 'liked'. Aangezien zij jouw aanwezigheid op hun sociale media platform willen vergroten, suggereren zij nieuwe mensen om te volgen of informatie om te consumeren die in lijn is met wat je eerder al leuk vond. Zo creëren ze dus een bubbel om je heen van gelijkgestemden. Het lijkt alsof de hele wereld het met je eens is. Dit versterkt persoonlijke opvattingen. Informatie die het tegendeel bewijst is ook (online) beschikbaar, maar dit wordt ons niet voorgeschoteld. In extreme vorm zie je dit bij complotdenkers die zich op online fora en sociale media omringen met gelijkgestemden. De documentaire van Netflix 'the social dilemma' beschrijft deze werking van sociale media in een interessante documentaire. 

Hoe voorkom je deze valkuilen?

Nu je weet wat de confirmation bias is, raad ik je aan om er op te letten. Het zorgt namelijk voor overmoedigheid en een beperkte kijk op de realiteit. Door niet geheel open te staan voor alle mogelijkheden kunnen we verkeerde beslissingen maken. De werkelijkheid blijkt vaak genuanceerder dan het lijkt. Door je te omgeven met andersdenkenden wordt je geconfronteerd met opvattingen die ook (gedeeltelijk) juist kunnen zijn. Alleen zo komen we dichter bij de waarheid.